De rijkdom van diversiteit: Lessen uit Europees symposium over inclusie en minderheidstalen

Een bont gezelschap met één gedeelde missie

Het symposium, getiteld “Minority Languages Uniting in Diveristy”, vond plaats in het hart van Calabrië. Meer dan 45 deelnemers uit 19 landen, o.a. Italië, België, Zweden, Finland en Spanje kwamen samen om te laten zien dat taaldiversiteit geen probleem is, maar juist een ingang tot talent en innovatie. De diversiteit van de groep sloot mooi aan bij het thema: hoe kunnen we in Europa recht doen aan alle unieke culturen en talen die we hier hebben?

Centraal stond de Arbëreshë-gemeenschap, een Albanese minderheid die zich eeuwen geleden in Zuid-Italië vestigde en haar eigen taal en tradities heeft weten te behouden. Ook een deel van de Occitaanse gemeenschap, origineel uit Zuid-Frankrijk en Noord-Italië is eeuwen geleden in Calabrië terecht gekomen, waar ze nog steeds vasthouden aan hun eigen taal en cultuur. Ze laten een succesvol model zien hoe de integratie van minderheden eruit kan zien, met behoud van eigen cultuur: hun verhaal diende als een krachtig voorbeeld van hoe cultureel erfgoed kan overleven en een bron van trots en identiteit kan zijn, zelfs wanneer het wordt omringd door een dominante cultuur. 

Meerdere sprekers, waaronder Flavia D'Agostino van Proloco Civita en Pietro Lanza van de parochie van Lungro, gaven een diepgaand inzicht in de Arbëreshë -gemeenschap. Ze illustreerden hoe taal, religie (het Grieks-Byzantijnse ritueel) en tradities onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en de identiteit van de gemeenschap vormen. Hun werk toont het belang van lokale initiatieven om cultureel erfgoed levend te houden. Flavio D'Agostino benadrukte de rol van projecten in het heractiveren van de taal bij jongeren:

"Veel jongeren die de Arbëresh-taal niet meer gebruikten, zijn deze tijdens de mobiliteit weer gaan spreken, met een prettige herontdekking van de geschiedenis en de wortels van de gemeenschap waartoe ze behoren." 

Jongeren in Civita opnieuw trots werden op het Arbëresh doordat lessen, excursies en zelfs huizen – “ramen als ogen, de deur als mond” – het verhaal tastbaar maken. 

Pietro Lanza voegde daaraan toe hoe de erkenning door instituten, zoals de kerk, essentieel is voor het behoud van een minderheidscultuur en hoe dit een basis vormt voor een succesvolle, harmonieuze integratie.

Historisch en juridisch perspectief op minderheden 

Geschiedkundige Francesco Altimari bood een academisch kader voor de discussies. Hij schetste hoe de Europese Unie een cruciale rol heeft gespeeld in de erkenning van minderheidstalen, niet als een probleem, maar als een waarde. Instrumenten voor regionale talen of talen van minderheden hebben geleid tot nationale wetgeving. Altimari legde echter ook de vinger op de zere plek: deze wetten hebben beperkingen en creëren vaak een hiërarchie tussen "eersteklas" en "tweedeklas" minderheden, waarbij gemeenschappen in het zuiden vaak achtergesteld worden. Hij benadrukte de cruciale uitdaging voor de toekomst:

"De grote revolutie komt als we deze talen van kleine gemeenschappen transformeren tot volwaardige minderheidstalen, geschikt voor de moderne samenleving. Anders riskeren we ze te fossiliseren tot iets nutteloos."

Dit vereist volgens hem een enorme inspanning op het gebied van standaardisatie en, bovenal, onderwijs om de talen relevant en levend te houden voor toekomstige generaties. 

De kracht van 'leven door optelling' 

De gevierde Italiaanse schrijver Carmine Abate, zelf afkomstig uit de Arbëreshë-gemeenschap, deelde zijn levensfilosofie van "vivere per addizione" (leven door optelling). Hij groeide op met de Arbëreshë-taal en leerde het Italiaans pas op school. Wat hij aanvankelijk als een obstakel ervoer, transformeerde hij tot een verrijking.

"Vivere per addizione vuol dire prendere il meglio dei mondi in cui abbiamo avuto l'avventura di vivere." (Leven door optelling betekent het beste nemen van de werelden waarin we het avontuur van het leven hebben meegemaakt.)

Zijn boodschap is een krachtig pleidooi tegen het idee van een pure, enkelvoudige identiteit. In plaats daarvan stelt hij dat onze identiteit een mozaïek is, constant verrijkt door nieuwe ervaringen. Dit is een cruciale les voor het volwassenenonderwijs: we moeten leerders helpen hun volledige, meervoudige identiteit te omarmen als een bron van kracht. 

Het verhaal van Syed

Het aangrijpende verhaal van Bukhari Syed Haseeb, jong en gedreven, was een inspirerend voorbeeld. Syed is coördinator van het Camini-project, een dorpje in Calabrië dat is omgetoverd tot een thuis voor honderden vluchtelingen uit 18 verschillende landen. Zijn eigen verhaal, een vlucht uit oorlogsgeteisterd Libië, had hem hier gebracht.

"De kinderen in Camini spreken vier talen. Ik heb het over kinderen van zes en zeven jaar oud. Gewoon omdat ze samen spelen. Ze leren van elkaar, spreken Arabisch, Engels, Italiaans en zelfs verschillende Indiase talen."

Voor deze kinderen is meertaligheid geen prestatie of policy, het is gewoon dinsdag. Ze laten zien dat inclusie niet alleen ontstaat door regels of programma's, maar door samen te leven, te spelen, te leren. Syed bewijst met het Camini project dat integratie een natuurlijk proces kan zijn als we de ruimte creëren. 

Taal als lens, niet als muur

Presentaties over andere Erasmus+ programma's boden een essentieel kader en inspiratie. Onder andere Francesco Del Brocco (Italië) en Marco Cecchinato (België) legden uit hoe de Europese programma's kunnen worden ingezet om projecten rond inclusie en diversiteit te financieren. Marco Cecchinato van het Belgische nationale agentschap Erasmus+ gebruikte het complexe meertalige model van België om een belangrijke les te illustreren:

"Taal moet een lens zijn, geen barrière, bij het ontwerpen van projecten."

Het klinkt simpel, maar de implicaties zijn enorm. Hoeveel kansen gaan verloren omdat we vastzitten in taalkundige hokjes? Dit vraagt om flexibele programma's die rekening houden met de lokale realiteit en de diversiteit van de doelgroepen. Hoeveel talent blijft onontdekt omdat het zich niet kan uitdrukken in de 'juiste' taal? 

Future ProofEd: van inspiratie naar actie

Bij dit seminar zijn niet alleen nieuwe inzichten opgedaan, maar zetten we ook een eerste stap naar een nieuwe Europese samenwerking. Tijdens de netwerksessies ontstond "Future ProofEd", een Erasmus+ project dat partners uit Nederland, Zweden, Spanje en Finland samenbrengt.

Het doel van "Future ProofEd" is het ontwikkelen van flexibele en competence-based leerpaden voor volwassenen die moeilijk te bereiken zijn, zoals migranten die hun diploma's niet erkend krijgen, Roma-jongeren en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het project richt zich op het in kaart brengen van leerbehoeften en -barrières, het uitwisselen van best practices en het versterken van de dialoog tussen onderwijsaanbieders, maatschappelijke organisaties en werkgevers. Dit initiatief is een direct gevolg van de inspiratie en de contacten die in Italië zijn opgedaan en zet de gedeelde inzichten om in concrete actie.